Over het pilotprogramma HER

Het pilotprogramma Hernieuwbare Energie op Rijksgrond (HER) is de voorloper van het programma Opwek van Energie op Rijksvastgoed (OER). HER startte in 2018 en liep door tot 31 december in 2023. Beide programma’s zijn samenwerkingen van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB), Rijkswaterstaat (RWS) en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Het doel van het pilotprogramma is om samen met partners te leren hoe gronden in beheer bij Rijkswaterstaat optimaal ingezet kunnen worden voor de opwek van hernieuwbare energie op land voor de opgave van de RES-regio’s (Regionale Energiestrategieën) uit het Klimaatakkoord. In tien pilots, zijn kennis en lessen opgedaan over verschillende aspecten die bij de uitvoering van energieprojecten komen kijken, zoals leefomgeving, (verkeers)veiligheid, participatie en de aanpak.

Bij de beoordeling van de haalbaarheid van energieprojecten op Rijkswaterstaatsgronden kijken we in eerste instantie naar de combineerbaarheid met het beheer en gebruik van de infrastructuur. Zonneparken langs snelwegen zijn alleen haalbaar als de veiligheid van de weggebruiker ter plekke gewaarborgd kan worden. Naast deze ‘algemene’ haalbaarheid kijken de projectteams binnen de projecten ook naar de financiële haalbaarheid. Het moet voor ontwikkelaars aantrekkelijk zijn om op een specifieke locatie een zonne- of windpark te ontwikkelen. Daarom proberen we in te schatten of een project rendabel is voor een ontwikkelaar en wat wensen en eisen van gemeenten, de omgeving en Rijkswaterstaat voor die haalbaarheid betekenen. Om dat inzichtelijk te maken, wordt in de pilots ook de financiële haalbaarheid onderzocht. De geleerde lessen bespreken we in dit artikel

Wat bedoelen we met financiële haalbaarheid?

Door de financiële haalbaarheid van de pilot- en OER-projecten te onderzoeken, wil het programma een beeld krijgen of een project haalbaar is. Daarbij kijkt het programma OER naar dingen als de investeringskosten, onderhoudskosten en opbrengsten, rendementen en of een energieontwikkelaar het project kan financieren.

Bart Hingst, adviseur Wind- en Zonne-energie bij programma OER en werkzaam bij Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, legt uit waarom dit onderzoek plaatsvindt. “Wij als Rijk bereiden samen met de medeoverheden een project voor en daarna brengen we de beschikbare percelen naar de markt. Vervolgens is de projectontwikkelaar aan zet: die gaat het project ontwikkelen, bouwen, financieren en exploiteren. Wij willen een betrouwbare overheid zijn en de markt niet opzadelen met projecten die niet uitvoerbaar zijn. We financieren projecten niet zelf, dat doen de ontwikkelaars, maar we willen wel een uitvoerbaar project met reële eisen en wensen naar de markt brengen. Dat is in ieders belang.”

Om de financiële haalbaarheid in te schatten, maakt het programma OER gebruik van een model met veel verschillende variabelen. “Maar zo’n berekening blijft wel een inschatting en momentopname”, waarschuwt Bart. Samen met Michiel Bakker (RWS), manager programmabeheersing bij OER, en betrokkene bij onderzoek naar de financiële haalbaarheid, brengt Bart de geleerde lessen over het inschatten van de financiële haalbaarheid in kaart.

Geleerde lessen

De berekeningen zijn geen absolute wetenschap

De belangrijkste les die het tweetal wil meegeven: de berekeningen zijn geen absolute wetenschap. Michiel licht dit als volgt toe: “De haalbaarheidsstudies blijven een indicatie en een momentopname. Wij kunnen niet echt beoordelen of een project ontwikkelbaar is door de markt. We kunnen door de studie wél onderbouwen of het ons haalbaar lijkt.”

De financiële haalbaarheid inschatten blijft een momentopname omdat je een paar jaar verder bent voordat er een zonnepark daadwerkelijk is aangelegd en dan is de markt alweer veranderd. Bart: “Je moet er met gezond verstand naar kijken. De energiemarkt is volatiel, net zoals bijvoorbeeld de kosten die een ontwikkelaar betaalt voor het aantrekken van kapitaal, de netaansluiting, en de prijzen van producten zoals zonnepanelen en omvormers. Door de grote hoeveelheid zonne- en windparken in Nederland, wisselt de elektriciteitsprijs sterk. Als de zon schijnt en het waait heel hard, heeft dat weer effect op de prijs. In het rekenmodel dat we gebruiken zitten verschillende variabelen die invloed hebben op de uitkomst.” Michiel benadrukt dat het belangrijk is om de aannames en uitgangspunten in het rekenmodel voortdurend aan te passen aan de wisselende omstandigheden. “De aannames in het rekenmodel worden 1 tot 2 keer per jaar geactualiseerd.”

Schat de financiële haalbaarheid van een project in, van begin tot eind

Hoewel de financiële haalbaarheid geen rol speelt in de locatiekeuze voor de energieprojecten, benoemt Bart dat het essentieel is om in de voorverkenning van een project zo snel mogelijk met die berekeningen te beginnen. Michiel legt uit waarom: “In een aantal pilotprojecten begonnen we relatief laat met het kijken naar de financiële haalbaarheid. Daardoor vielen er onverhoopt toch projecten af, waarin we al wel tijd hadden geïnvesteerd.”

De berekeningen gaan door tot het overdragen aan de gekozen ontwikkelaar. Bart: “Tijdens het project probeer je in alle stadia naar de haalbaarheid te kijken. Dat doe je ook om te zien wat de effecten van omgevingseisen op de haalbaarheid zijn. We kijken ook naar de financiële haalbaarheid bij het beoordelen van de biedingen van energieontwikkelaars op het project”.

Deel je inschattingen met omgeving en wees daarin transparant

Het programma OER helpt de betrokken gemeenten bij het beoordelen van de haalbaarheid van projecten. Michiel vindt het belangrijk dat medeoverheden goed geïnformeerd zijn, ook over de financiële haalbaarheid van plannen voor projecten. “De omgeving heeft veel wensen, waarvan de financiële impact vaak niet duidelijk is. Met het rekenmodel kunnen we de financiële impact inschatten. Alle keuzes die je maakt, hebben impact op de financiële haalbaarheid van een project. Daar moeten we de omgeving goed over informeren.”

Bij de A37 bestond er bijvoorbeeld een wens voor gekleurde zonnepanelen. Dat heeft financiële gevolgen en dat moet je aan de medeoverheden laten zien. Zo kunnen we samen besluiten of we de optie daadwerkelijk willen meenemen. Dan moeten we misschien een andere wens laten vallen.”

Aarzel niet om een marktconsultatie te doen

Wie nóg meer weet over het realiseren van energieprojecten, is de markt zelf. Het goed om hen tijdig bij het project te betrekken. Bart: “Dat doen we onder andere tijdens marktconsultaties. We geven de marktpartijen een beeld van het project en de kaders waarbinnen het project gerealiseerd moet worden. Vaak bezoeken we samen de locatie, dat helpt om het plaatje compleet te maken. Tijdens de consultatie brengen we onze vragen en onzekerheden in. Uiteraard komt dan ook de financiële haalbaarheid aanbod. Dan kan de markt aangeven of een project rendabel lijkt of niet.”

De markt heeft een eigen blik op een project. Ze kunnen met slimme besparingsmogelijkheden komen waar we zelf niet aan hebben gedacht. Michiel: “Bij het pilotproject A7 bedacht de ontwikkelaar een manier om te besparen op de netaansluiting.”

Bart vroeg aan ontwikkelaars hoe zij beoordelen of een project interessant is. “Ook voor hen is het soms een onderbuikgevoel. Zij hebben veel ervaring en maken de keuzes niet alleen op basis van modelmatige berekeningen. Als het zonnepark over een jaar of 5 echt wordt gebouwd, kunnen de realisatiekosten weer anders zijn. Dat weten ontwikkelaars maar al te goed.”

Balanceren tussen wensen en financiële haalbaarheid

Bart wil nog één punt benadrukken: “Het doel is om iets naar de markt brengen wat partijen interessant vinden, om een aantrekkelijk aanbod creëren. En tegelijkertijd wil je wel eisen kunnen meegeven. Je wilt bijvoorbeeld tegemoet komen aan wensen van gemeenten, zoals de gekleurde zonnepanelen bij de A37. Daarin moeten we balanceren, dat is de uitdaging!”